“Кыргыз Республикасынын аймагында полимер пленкасынан жасалган пакеттерди жана пластик буюмдарды жүгүртүүнү чектөө жөнүндө” Мыйзамына өзгөртүүлөрдү кабыл алуу өкмөттүн, бизнес коомчулугунун жана эксперттик чөйрөнүн бир жылдан ашык мөөнөттөгү биргелешкен ишмердүүлүгүнүн жыйынтыгы болду. Бул демилге Эл аралык ишкерлер кеңеши тарабынан көтөрүлүп, 2023-жылдын 19-декабрында Кыргыз Республикасынын Министрлер Кабинетине караштуу Инвестициялык кеңештин жыйынында каралган. Көп сандаган консультациялардын жана эл аралык тажрыйбанын анализинин негизинде экологиялык стандарттарды сактоо менен бирге бизнеске түшкөн чыгымдарды минималдаштырууну камсыз кылган тең салмактуу өзгөртүүлөр иштелип чыкты.

Бул жыйынтык мамлекеттик-жеке диалогдун үзгүлтүксүз процесси жөн гана жөнгө салуучу тоскоолдуктарды жоюп гана тим болбостон, кайра иштетүү индустриясы сыяктуу бүтүндөй тармактын өнүгүшүнө түрткү боло аларын дагы бир ирет көрсөттү. Мыйзамдагы өзгөртүүлөрдүн мисалында консультациялардын жана талдоонун туура уюштурулушу экологиялык жана экономикалык саясатта тең салмакка жетишүүгө өбөлгө түзөрү айкын болду. Бул тажрыйба ошондой эле туруктуу өнүгүүнүн улуттук стратегиялык документтеринде жана БУУнун Туруктуу өнүгүү максаттарынын (ТӨМ) глобалдык күн тартибинде каралган артыкчылыктарга шайкеш келерин айгинелейт, айрыкча ТӨМ 9 (Инфраструктура, индустриализация жана инновациялар) жана ТӨМ 12 (Рационалдуу керектөө жана өндүрүш) боюнча.

Жалпы маалымат

Мыйзамдын алгачкы редакциясында ПЭТ бөтөлкөлөрдү, контейнерлерди, кофеге арналган капсулаларды жана башка буюмдарды камтыган пластикалык таңгактарды колдонууга кеңири чектөөлөр каралган. Мындай чаралар Кыргыз Республикасынын аймагында полимердик материалдардын адамдын ден соолугуна жана айлана-чөйрөгө тийгизген зыянын азайтуу максатында экологиялык коопсуздукту камсыздоого багытталган. Бирок, иш жүзүндө бул чаралар айрыкча тамак-аш өнөр жайында жана чекене соодада иш алып барган бизнес үчүн олуттуу коркунучтарды жаратып келген.

Эл аралык ишкерлер кеңеши өндүрүүчүлөрдөн, импортёрлордон жана кайра иштетүүчүлөрдөн көп сандаган кайрылууларды алган. Алар мыйзамдын түшүнүксүз жоболору жана мүмкүн болгон чыгымдардын өсүшү боюнча тынчсызданууларын билдиришкен. Мыйзамдын мурдагы редакциясында түшүнүксүз терминология, тыюу салынган буюмдардын өтө кеңири тизмеси жана кайра иштетилүү мүмкүндүгүн аныктоонун так эместиги чоң көйгөй жаратып турган. Бул айрыкча тамак-аш тармагындагы өндүрүш үчүн өтө маанилүү болуп, продукциянын сапаты жана логистикасы коркунучка кептелип жаткан.

Экология маселелери жана циркулярдык экономикага өтүү боюнча дүйнөлүк басым күчөп турган шартта Кыргызстан олуттуу дилеммага туш болду: экологиялык милдеттенмелерди сактоо менен бирге ишкердик секторго жана керектөөчүлөргө ашыкча жүк жүктөбөө зарыл эле. Экологияны коргоо менен экономиканын реалдуу секторун колдоонун ортосунда так тең салмактуулук талап кылынды.

Мамлекеттик-жеке диалогдун ролу

2023-жылдын 19-декабрында Инвестициялык кеңештин жыйынында мыйзамга өзгөртүүлөрдү киргизүү боюнча долбоор Эл аралык ишкерлер кеңеши жана Кыргыз Республикасынын жаратылыш ресурстары, экология жана техникалык көзөмөл министрлиги тарабынан сунушталган. Инвестициялык кеңештин Катчылыгы, Эл аралык ишкерлер кеңеши жана депутаттык корпус менен биргеликте бизнес өкүлдөрү менен кеңири талкуулар жүргүзүлүп, ар тараптуу анализ ишке ашырылды. Бул процесс мамлекеттик-жеке диалогдун (МЖД) натыйжалуу механизминин иштешин көрсөткөн мисалдардын бири болуп калды, анын алкагында экологиялык саясат менен жеке сектордун кызыкчылыктарын тең салмактаган чечимдерге жетишилди.

Бул мисал Инвестициялык кеңештин механизмдеринин жетилгендигин далилдеди: бизнес-ассоциация (МДС) тарабынан көтөрүлгөн демилге жогорку деңгээлде каралып, тиешелүү мамлекеттик органдар тарабынан колдоо тапты жана регуляциялык саясатты талкуулап кайра карап чыгуу үчүн платформага айланды. Инвестициялык кеңештин Катчылыгы процессти координациялап, бардык тараптардын – кайра иштетүүчүлөрдүн, чекене соода өкүлдөрүнүн, экологиялык эксперттердин жана мыйзам чыгаруучулардын кызыкчылыктарын эске алуу үчүн маанилүү роль аткарды.

Эл аралык тажрыйба жана ЕАЭС талаптарына шайкештик

Мыйзамды реформалоодо Евразия экономикалык биримдигинин (ЕАЭС) техникалык регламенттери менен шайкеш келтирүү негизги фактор болду. Эл аралык тажрыйбада кайра иштетүүгө мүмкүн болбогон пластик түрлөрүнө гана тыюу салуу таасирдүү ыкма катары каралып келет. Мындай ыкма Евробиримдик өлкөлөрүндө ийгиликтүү колдонулуп, циркулярдык экономиканы калыптандыруу артыкчылык болуп саналат.

Кыргызстан да ушул ыкманы ээрчип, кайра иштетүүгө ылайыктуу ПЭТ бөтөлкөлөр менен тамак-аш таңгактарын тыюу салынган тизмеден чыгарды. Евробиримдиктин, Улуу Британиянын, Түштүк Кореянын жана Канаданын тажрыйбасы көрсөткөндөй, өнүккөн өлкөлөр пластикти толук тыюу салуудан акырындык менен баш тартып, «айланма колдонуу» принцибин карманууда. Бул өндүрүштүк чынжырчаларды жок кылбай, тескерисинче, аларды экологиялаштыруу багытына буруш үчүн мүмкүнчүлүк берет.

Кыргыз Республикасы үчүн дагы бир маанилүү учур – ПЭТ-упаковкага тыюу салуу ЕАЭСтин техникалык регламенттери менен карама-каршы келип турган. Принятия болгон өзгөртүүлөр бул карама-каршылыкты жойду жана чек ара аша соодадагы жана жеткирүүдөгү тобокелдиктерди азайтты.

Бизнес үчүн практикалык таасирлер

Кабыл алынган өзгөртүүлөр төмөнкүдөй натыйжаларды камсыз кылды:

• Ачыктык жана алдын ала белгилүү эрежелер: Мыйзам эми кайсы буюмдарга тыюу салынарын жана кайсыларга уруксат бериле турганын так аныктайт. Мурдагыдай мыйзамдык түшүнүксүздүк жана ПЭТ-бөтөлкө же тамак-аш тармагы үчүн маанилүү таңгактар мыйзамсыз болуп калышы коркунучу жоюлду.
• Чыгымдардын кыскарышы: Мурун ишкерлер кымбат альтернативага өтүүгө мажбур болчу (мисалы, кагаз баштыктар полиэтилен баштыктардан 8–10 эсе кымбат). Жаңы мыйзам ишкерлерди жана керектөөчүлөрдү баанын кескин өсүшүнөн коргоду.
• Тамак-аш жана кайра иштетүү тармагына колдоо: Жаңы редакция тамак-аш өндүрүшүндө үзгүлтүктөрдү болтурбай, кайра иштетүү индустриясынын өсүшүнө өбөлгө түзөт. Бүгүнкү күндө өлкөдө ПЭТ жана башка пластикти экинчи ирет иштеткен 30дан ашык компания бар – алар эми туруктуу чийки затка ээ.
• ЕАЭС менен шайкештик: Мыйзам ЕАЭС регламенттери менен дал келип, бажыда жана экспортто/импортто проблемаларды болтурбайт.

Жыйынтык жана кийинки кадамдар

“Кыргыз Республикасынын аймагында полимер пленкасынан жасалган пакеттерди жана пластик буюмдарды жүгүртүүнү чектөө жөнүндө” Мыйзамына өзгөртүүлөрдү даярдоо тажрыйбасы Инвестициялык кеңештин эффективдүү аянтча катары иштегенин көрсөттү. Натыйжада мамлекет экологияга багытталган жөнгө салуучу чечимдерге ээ болду, ал эми бизнес алдын ала болжолдоого мүмкүн болгон чөйрө жана чыгымдардын кыскаруусун камсыздады. Кийинки этап – кайра иштетүү инфратүзүмүн өнүктүрүү, өндүрүүчүлөр жана керектөөчүлөр үчүн маалыматтык жана стимулдаштыруучу чараларды ишке ашыруу.

Мындан ары да Инвестициялык кеңештин ролун регуляциялык таасирди баалоо аянтчасы катары кеңейтүү сунушталат. Мындай механизмдер (Регуляциялык таасирди талдоо, РТТ) ОЭСР жана Борбор Азия өлкөлөрүндө ийгиликтүү колдонулууда. Ошондой эле өзгөрүүлөрдүн таасирин баалоо жана мониторинг жүргүзүү системасын киргизүү зарыл: мисалы, кайра иштетилген таңгактын үлүшүнүн өсүшү, чыгымдардын азайышы, кайра иштетүү тармагына инвестициялардын көбөйүшү сыяктуу көрсөткүчтөр боюнча. Мындай ыкмалар фармацевтикада, электроникада жана калдыктар менен иштөөнү жөнгө салууда колдонулуп, бир кылка жана системдүү саясатты түзүүгө мүмкүндүк берет.